آیا ملت و دولت هویت یکسانی دارند؟

محمدجواد ظریف، وزیر پیشین امور خارجه، یک‌شنبه‌شب در نشستی که در شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس برای تقدیر از عملکرد و بررسی کارنامه‌ی هشت ساله‌اش برگزار شد، پیرامون عملکرد خود و همکارانش در دولت، مذاکرات هسته‌ای، ماجرای فایل صوتی افشاشده از او و رویکرد کلی سیاست خارجی ایران به گفت‌وگو پرداخت. دکتر ظریف در این نشست با بیان اینکه: «تفکرات ما بر اساس پارادایم‌های بی‌معنا‌ست و باید در راه رفع این پارادایم‌ها و گسترش نگرش‌های جدید کوشش کنیم»، گفت: «به‌جای تقدیر از افراد باید کاری کنیم که راه آینده‌ی کشور و راه فکرکردن برای حفظ و تحقق مصالح کشور بازتر شود. باید چشم‌هایمان را بشوییم و بدانیم همه‌ی ما در دنیا در یک کشتی نشسته‌ایم».

غرض از این نوشتار، وام گرفتن جمله‌ای است از ایشان بدین مضمون که: «فاصله‌ای میان ایران و جمهوری اسلامی نمی‌بینم.»

آیا به راستی میان مردم در لباس ملت و نهادی حقوقی با نام دولت، تفاوتی نیست؟ ایا ملت‌ها و دولت‌هایشان، هویتی یکسان در عرصه‌ی بین‌الملل دارند؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها مطالبی را از کتاب «سیر عقل در منظومه‌ی حقوق بین‌الملل» اثر استاد هدایت‌الله فلسفی، (فرهنگ نشر نو، ۱۳۹۶) بازنشر می‌کنم:

چگونه ادبیات جهان را بخوانیم

اخیرا سعی می‌کنم در مطالعاتم تأمل و حتی وسواس بیشتری به خرج دهم. بدین معنا که هر چیزی نمی‌خوانم و اگر بفهمم ارزش خواندن ندارد، به راحتی کنارش می‌گذارم. در کنار این وسواس، دنبال کردن ارتباط محتوایی میان آثار گوناگون، لذت خوانش نخست از یک اثر را چند برابر می‌کند. خواندن میان انبوهی از منابع مطالعاتیْ نیازمند دانش و آگاهی لازم نسبت به آن حوزه‌ی مطالعاتی است. مشغله‌های زندگی، محدودیت‌هایی پیرامون زمانی را که برای مطالعه اختصاص می‌دهیم، قرار می‌دهند. به‌عنوان نمونه فرض کنید علاقمند به خواندن رمان هستید، برای انتخاب رمانی که ارزش مطالعه و وقتی که بدان اختصاص می‌دهید را داشته باشد، نیازمند چه اطلاعاتی هستید؟

از رنجی که می‌بریم

به هر طرف که سر می‌چرخانیم می‌بینیم یا کسی خود به کرونا مبتلا شده یا آنکه عزیزی را به‌خاطر کرونا از دست داده. چه زمانی از این همه مصیبت و سیاهی رهایی می‌یابیم، معلوم نیست. دیروز متوجه تغییر عکس پروفایل یکی از دوستانم شدم که «انا لِله و انا الیه راجعون» نوشته بود؛ برایش پیام گذاشتم، چند ساعتی گذشت، خبری نشد، تماس گرفتم، صدایی ناآشنا پاسخ داد: «الان امکان صحبت نداره، حالش اصلا خوب نیست، بستری شده». گفتم نگران شدم، شما اطلاعی دارید کی فوت کرده؟ صدای ناآشنا گفت: «پسرخاله‌ی ایشون بودن، مربی فوتبال که شوربختانه مبتلا به کرونا شدن و فوت کردن».

آپلود، سریالی در ستایش لحظات

دنیایی را تصور کنید که برای تک تک حرکات، ارتباطات، صحبت‌ها و حتی افکار و احساسات‌مان محدودیت حجم اینترنتی در نظر گرفته شده باشد! این دنیایی است که در سریال جذاب «آپلود» به نمایش در آمده. چند روز پیش به پیشنهاد جادی شروع به دیدن سریال آپلود کردم. تا به حال تنها یک فصل از این سریال ساخته شده و البته سازندگان سریال برای تمدید آن با شرکت پخش کننده‌اش یعنی آمازونْ به توافق رسیده‌اند. داستان این سریال در سال ۲۰۳۳ جریان دارد. در این سال یکی از غول‌های فناوری (هُرایزن) به روشی دست پیدا کرده که می‌تواند با استفاده از آنْ تمامی خاطرات و ذهنیات یک فرد را اسکن و به اصطلاح در سرورهایش «آپلود» کند تا پس از مرگ نیز آن شخص همچنان به زندگی خود ادامه دهد، این بار در دنیایی مجازی. البته این شکل زندگیِ پس از مرگ (آپلود) نیز با خودآگاهی و همین‌طور امکان ارتباط با دنیای واقعی همراه است.

یک عکس، یک حکایت

پیرو انتشار عکسی از سفرای بریتانیا و روسیه در محل سفارت روس، نقدهای عمدتا اعتراضی بسیاری نوشته شده است. این عکس که یادآور نشست مشهور «تهران» میان روزولت، چرچیل و استالین به سال ۱۳۲۲ است، خاطره‌ی تلخ اشغال ایران را در اذهان عموم زنده می‌کند. در نقدهای نوشته‌شده، از وقایع تاریخی منجر به برگزاری این نشست و همچنین تصمیمات متخذه گفته شد؛ و نیز از نیات اصلی پشت پرده‌ی انتشار این عکس. در این نوشتار قصدی بر تکرار آنچه نوشته‌شده ندارم و تنها به ذکر حکایتی بسنده می‌کنم که می‌تواند خود نشانی باشد از انزوای مردمی که هر چه فریاد می‌زنند، در مسیر مناسبات بین‌المللی نمی‌توانند تغییری ایجاد نمایند!

روبان سفید

 

هیچ پدیده ای اخلاقی نیست بلکه ما آن را اخلاقی تفسیر می‌کنیم. «فریدریش نیچه»

سال ۱۹۱۴، روستایی دور افتاده در شمال آلمان؛ قتل مرموز زن یکی از دهقانان، سقوط پزشک روستا از اسب بر اثر تله‌ای که بر سر راهش گذاشته‌شده، ربودن پسر ارباب ده و تحقیر و کتک زدنش، شکنجه و آزار جسمی یک کودک عقب‌مانده ... این‌ها تنها برخی از اتفاقاتی است که در این دهکده‌ی ساده و به ظاهر زیبا رخ می‌دهد. هیچ‌کس از دلیل یا مسبب این اتفاقات خبری ندارد. نه اهالی روستا و نه پلیس. راوی داستان صدای معلم دهکده است که اکنون بعد از سال‌ها پیر و فرتوت شده.

همه می‌دانند

نوشتن از فیلمی که سه سال از اکران عمومی‌اش می‌گذرد و بنا بر شهرت کارگردانش، بسیاری آن را دیده‌اند، شاید خیلی منطقی نباشد؛ ولی آنچه باعث شد در مورد «همه می‌دانند» بنویسم، حس خوبی بود که از دیدنش داشتم؛ بنابراین در همین ابتدای امر می‌گویم که از فیلم «همه می‌دانند» خوشم آمد و دوستش داشتم. این دوست داشتن به معنای خیلی خوب یا شاهکار بودن اثر نیست؛ البته بنا بر قولی هر اثر هنری که خلق می‌شود، حدی از استانداردها را داشته و از آن به بعد تنها می‌شود در مورد ضعیف یا بهتر بودنشان در قیاس با هم نظر داد.

وقتی می‌خواهیم از فیلم‌های اصغر فرهادی بنویسیم، سایه سنگین آثار پیشین او همواره روی دیدگاه ما اثر می‌گذارد و شاید همین اصلی‌ترین چالش در نوشتن از او و آثارش باشد؛ اینکه همه می‌توانند فیلم معمولی بسازند پس هر زمان فرهادی فیلمی معمولی ساخت، مدعی باشیم که فیلم بدی ساخته. «همه میدانند» فیلم بدی نیست و اگر نام فرهادی را به‌عنوان کارگردان این فیلم ندید بگیریم، با اثری معمولی و احیانا یک‌بار دیدنی از سینمای اسپانیا مواجه می‌شویم. نوشتم از سینمای اسپانیا، این یعنی عناصر فرهنگی و آداب و رسوم آن جغرافیا را یا باید بدانیم یا در اثر مشاهده کنیم ولی شاهد این اتفاق در اثر فرهادی نیستیم. این امر شائبه‌ای ایجاد می‌کند و آن این است که مخاطب فیلم «همه می‌دانند» صرفا تماشاگر تلاش کارگردان برای ساختن اثری در مقیاس (اِشِل) جهانی و تقلایش در تجربه کردن زبانی جدید در جهت انتقال مفاهیم است.

ربایش رؤسای دولت‌ها؛ از ادعا تا واقعیت

معمولا هر بار که ضعف فیلم و سریال‌های تلویزیونی آزارمان می‌دهد، با شوقی توأم با افسوس یادی هم می‌کنیم از سریال‌های جذاب و ماندگار سال‌های دور. آن زمان که رضایت مخاطب برای صداوسیما ارزش داشت و با بودجه‌هایی بسیار کمتر از امروز (با احتساب نرخ تورم)، سریال‌هایی به مراتب جذاب‌تر ساخته می‌شد. از سربداران و روزی روزگاری گرفته تا سلطان و شبان و ابن سینا. البته تلویزیون از خرید آثار خوب خارجی هم غافل نبود؛ سریال‌هایی چون ارتش سری، از سرزمین شمالی و سال‌های دور از خانه (اوشین) تنها بخشی از ان‌هاست. در این میانْ سریال‌های پلیسی و معمایی نیز جایگاه ویژه‌ای داشتند. از خانم مارپل و هرکول پوآروی اگاتا کریستی گرفته تا شرلوک هلمز سر آرتور کانن دویل و ماجراهای ناوارو. البته همواره تیغ تیز سانسورهای اعصاب خردکن و بی‌دلیل هم بر پیچیدگی معمای داستان نزد مخاطب ایرانی‌اش می‌افزود!

خداحافظ آقای روحانی

دیروز، دوازدهم مرداد ۱۴۰۰، کلید اتاق ریاست‌جهوری از سوی حسن روحانی تحویل ابراهیم رییسی شد و به طور رسمی عمر هشت ساله‌ی ریاست جمهوری روحانی به پایان رسید. قضاوت دوران ریاست جمهوری روحانی نیاز به گذشت زمان دارد چرا که اصولا هر قضاوتی امری نسبی و در قیاس با متغیرهای بی‌شماری است که جز با گذشت زمان به شفافیت لازم نمی‌رسد؛ ولی اگر بخواهیم به طور کلی و گذرا نسبت به دوران ریاست جمهوری روحانی نظری داشته باشیم، می‌بایست دوره‌ی هشت ساله‌ی وی را به دو وقت پنج‌ساله و سه‌ساله تقسیم کنیم. نخست از زمان امضای برجام و باز شدن درهای کشور به روی سرمایه‌گذارن خارجی و دوم از زمان خروج آمریکا از برجام و فشار تحریم‌های شدید و البته کرونا.

محدودسازی اینترنت، در لباس مصونیت

امروز ششم مرداد در خبرها داشتیم که در جلسه‌ای غیرعلنی با رای موافق ۱۲۱ تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، قرار شد تا طرح موسوم به «صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و سامان‌دهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» در چارچوب اصل ۸۵ قانون اساسی به کمیسیون تخصصی برود. این امر بدین معناست که هر یک از نمایندگان حق رأی خود را در این طرح به کمیسیون تفویض نموده تا پس از تصویب در آن کمیسیون، بدون نیاز به طرح دوباره در صحن علنی مجلس و جهت اجرای آزمایشی، مستقیم به شورای نگهبان برود.

از پیش بسیاری از کاربران در فضای مجازی دغدغه‌ها و نگرانی‌های خود از اجرایی شدن این طرح را ابراز داشته بودند و حتی کارزاری هم با امضای نیم‌میلیونی (تا به اکنون) خطاب به مجلس شورای اسلامی با خواست متوقف ماندن تصویب این طرح، دایر شده بود. با این همه در جلسه‌ی نیم‌ساعته و غیرعلنی امروز مجلس، طرح راه خود را در میان انبوه اعتراضات پیش گرفت. ااین امر بر التهاب جامعه افزوده است. جامعه‌ای با آن همه نگرانی که با نسیمی هم لبریز شده و طاقتش طاق.